Yapay zeka: Türkiye’yi 2024’te ne bekliyor?

Türkiye’de şirketler üretken zeka teknolojisini kendi altyapılarına eklemeye başladı. Yapay görüntüden doğal dil işlemeye yapay zeka girişimleri de artıyor. Peki 2024’te Türkiye’yi bu alanda hangi gelişmeler bekliyor?

Dünyada 2023’ün en çok konuşulan konularından biri de üretken yapay zeka teknolojileri oldu. OpenAI’a ait ChatGPT’nin Kasım 2022’de kullanıma açılmasından bu yana üretken yapay zeka teknolojilerine ilgi de yatırımlar da arttı. ChatGPT, Midjourney, DALL-E, Google Bard gibi ürünlerin altında yatan üretken yapay zeka teknolojileri, artık farklı konularda yazan, çizen, video içeriği üreten, insan gibi konuşan bir asistan haline gelmiş durumda.

Dev teknoloji şirketlerinin artık gitmek istediği nokta ise kısaca “AGI” (Artificial General Intelligence) diye adlandırılan insan seviyesi genel bir zeka oluşturma. İnsan zekasının çözemediği matematik problemlerini çözme kapasitesine sahip ya da düşünceleri okuyan yapay zeka teknolojileri ile ilgili de her gün yeni haberler çıkıyor.

Teknolojik gelişmeler yapay zekanın artık yaşamın her alanına, ‘kılcal damarlarına’ kadar gireceğini, elektrik ve internet gibi vazgeçilmez bir standart haline geleceğini gösteriyor. Peki Türkiye’de bu alanda neler yapılıyor?

Türkiye Yapay Zeka İnisiyatifi (TRAI), Türkiye’de yapay zeka ile ilgili farkındalığı artırmak ve bu alandaki ekosistemin ve iş birliklerinin gelişmesine katkı sağlamak için 2017’den bu yana faaliyet gösteriyor. Bu ekosistemin içerisinde özel şirketler, yapay zeka alanında çalışan teknoloji girişimleri, akademisyenler, yapay zeka merkezleri ve TÜBİTAK gibi kamu kuruluşları yer alıyor.

TRAI Kıdemli Danışmanı Roksan Kaspi, Türkiye’de bu alanda yapılanlar ve 2024’te Türkiye’yi nelerin beklediğine ilişkin olarak DW Türkçe’nin sorularını yanıtladı.

Roksan Kaspi: Şu anda ekosistemimizde 320’nin üzerinde yapay zeka girişimi var. Yapay zeka girişimler haritamızı düzenli olarak güncelliyoruz. Ağırlıklı olarak makine öğrenmesi, öngörü, veri analitiği ve yapay görü dediğimiz görüntü işleme gibi teknolojilere odaklanmış durumdalar. Doğal dil işleme, chatbot, RPA ve otonom araçlar da girişimlerin odaklandığı diğer teknolojiler arasında. Son dönemde popüler olan ChatGPT, Midjourney gibi ürünlerin altında yatan üretken yapay zeka teknolojisi alanında da yeni bazı girişimler oluşmaya başladı. En son haritamıza eklenen 10 tane üretken yapay zeka girişimi vardı. Önümüzdeki yıllarda bu sayının hızla artmasını bekliyoruz. Diğer yandan ilk 500’deki büyük şirketlerin neredeyse tamamı yapay zekayı gündemine almış durumda; kendi teknolojilerini geliştirerek ya da hazır çözümleri kullanarak yapay zeka teknolojilerini süreçlerine eklemeye başladılar. Yapay zekanın kısa bir süre içerisinde tüm özel şirketlerin ve kurumların kullanacağı, hayatımızın çok net bir parçası olan, her kullandığımız ürüne eklenen bir teknoloji olmasını bekliyoruz.

Müşteri analizi, chatbot, robotik süreçler

Bu sene gündeme gelen inovatif uygulama örnekleri hangileri?

Doküman okuma-tanıma, yapay görü ve görüntü işleme konusunda çalışan çok sayıda girişimimiz var. Örneğin bir fatura olabilir ya da bir kimlik olabilir; bu tarz belgelerin yapay zekayla aslında ne olduğunu ve kime ait olduğunu anlayan uygulamalar artık epey gelişti.

Makine öğrenmesi modelleri geliştirmemizi çok hızlandıran ve kolaylaştıran ve öngörü başarımızı ciddi oranda artıran platformlar var. Özellikle marketing (pazarlama) alanına odaklanmış çok fazla yapay zeka ürünü var. Bu teknolojiler müşterinin konuşmaları veya yazışmalarını analiz ederek memnuniyet seviyesini anlayıp müşteriye bundan sonra ne önerileceğine yapay zeka ile karar veriyor. Robotik süreç otomasyonuyla yine insanın yaptığı şeyleri makineye öğreterek çok daha hızlı bir şekilde yapan, arkadaki manuel süreçleri yok etmek üzerine kurulu epey bir platform var. Üretken yapay zeka konusunda yeni desen üretimi veya yeni müzik üretimine odaklanmış bazı girişimler var. Chatbot konusunda epey gelişmiş girişimler var; tabii ChatGPT ile beraber bu iş biraz model değiştirmeye başladı. Artık şirketler chatbotlarını oluşturmaktan ziyade kendi verisini ChatGPT üzerine ekleyip güvenilir bir şekilde direkt oradaki botu kullanma yoluna doğru gidiyorlar.

Dünyaya baktığımızda bu sene yapay zeka teknolojilerinde neler öne çıktı?

Aslında herkes yapay zeka konusunda üretken yapay zekayı konuşuyor.  ChatGPT ve Bard gibi büyük dil modelleri veya DALL-E gibi, Midjourney gibi görüntü üreten teknolojiler gündemde. Oyun üretmek için, ses ve video içerikleri üretmek için her geçen gün sayısız yeni ürün piyasaya çıkıyor. Bunların arasından ChatGPT ya da Google’ın yeni çıkardığı Gemini gibi ürünler öne çıkacak gibi görünüyor. Bunun sebebi bu modellerin çok modlu gelişmiş modeller olması. Yani tek bir konuya odaklanmamış, her türlü veri tipiyle eğitilerek, hepsinden üretme kapasitesine sahip modeller. Öte yandan yapay zeka konusunda geliştirilen çip teknolojisi çok kritik bir konu haline geldi. Veri işlemenin daha hızlı yapılabilmesi için üretilen çipler konusunda da bir yarış var. Dolayısıyla gittikçe daha hızlı veri işleyebilen, daha çeşitli veri işleyebilen ve her konuda bize destek olacak yapay zeka asistanlarına doğru gidiyoruz.

Türkçe diliyle eğitilmiş büyük dil modeli

Peki bu konuda hukuki düzenlemeler ne boyutta?

Çok ciddi bir ihtiyaç var. Zaten en büyük ikinci trend de herhalde budur. Yakın zamanda Avrupa Birliği “AI Act”i kabul ederek regülasyonun bir sonraki aşamaya geçmesini sağladı ve böylelikle tüm global düzenlemelerin önünü açmış oldu. Bir yandan firmalar ve büyük devletler politika dokümanları yayınlayarak yapay zeka etik prensiplerini belirlemeye devam ediyorlar. Ancak Avrupa Birliği’nin hayata geçirmeyi planladığı kadar geniş kapsamlı bir regülasyon henüz yoktu. Bu ilk oldu. Arkasından büyük ihtimalle birçok devlet hızlı bir şekilde kendi regülasyonlarını belirleyerek devam edecekler.

Türkiye’de bu konuda çalışmalar var mı?

Türkiye’nin de bu konuda çalışmaları var. Bir yapay zeka etik prensipleri ve yapay zeka politika dokümanı oluşturmak üzere çalışılıyor. Arkasından mutlaka yapay zeka alanında yeni bir yasa tasarısı ve regülasyonları da gelecektir. Zaten bu konuda TÜBİTAK açıklamalar da yapıyor.

Bir yandan Türkiye’de Türkçe diliyle eğitilmiş bir büyük dil modeli geliştirme çabaları var. Çünkü bugüne kadar oluşmuş bütün büyük dil modelleri, eğitildiği verinin daha ağırlıklı yabancı dillerde olması sebebiyle bizim aslında kültürümüzü, Türkçe’yi nasıl kullandığımızla ilgili bazı kalıpları ve toplumsal bakış açımızı çok da yansıtmıyor. Veya bizim kültürümüzde olmayan bazı ön yargılar, kategorizasyonlar içerebiliyor. Bunların önüne geçebilmek için TÜBİTAK, sorumlu ve dürüst yapay zeka geliştirme ilkesi altında Türkçe diliyle eğitilmiş ve bizim kültürümüze ve toplumsal bakış açımıza daha uygun modeller geliştirmek için uğraşıyor.

TÜBİTAK, Teknokent ve Ar-Ge destekleri

Türkiye’de yapay zeka alanında çalışan firmalara verilen ne gibi destekler söz konusu? Bu destekler yeterli mi?

TÜBİTAK düzenli olarak çağrılarda bulunuyor. En son 1711 numaralı ekosistem çağrısı kapandı. Bu çağrılarla genelde akademik dünyadan bir uzman, bir teknoloji şirketi ve bu projeyi gerçekleştirmek isteyen özel şirket veya kurum, bir konsorsiyum kurmak kaidesiyle projelerini sunuyorlar. En son yapılan çağrıya 32 proje başvururken 16’sı kabul edildi. Burada tabii ki bu projenin hayata geçmesi için teşvikler sağlanıyor. Bir yandan şirketlerin kendi Ar-Ge merkezleri veya Teknokentler aracılığıyla farklı teşvikler de oluyor.

Bu teşvikler kesinlikle artmalı, artacaktır da. Özellikle üretken yapay zeka konusunda modeller geliştirmek hem server kapasitesi açısından hem da GPU ve diğer teknoloji alt yapısını oluşturmak açısından ciddi maliyetler gerektiriyor. O yüzden yatırım ve teşviklerin artması gerekecektir. Eğer dünya çapında bir oyuncu olmak istiyorsak devlet nezdinde de daha fazla kaynak aktarılması gerekecektir.

“Farkındalığı artırmak gerek”

Peki Türkiye yapay zeka konusunda dünyada şu anda nerede?

Dünyada bu alanda Amerika ve Kanada önde. Arkasından da Almanya, İngiltere, Fransa gibi gelişmiş Avrupa ülkeleri biraz geriden takip ediyor. Uzak Doğu ülkelerinde de yoğun çalışmalar olduğunu biliyoruz. Çin’de çok ciddi yatırımlar yapılıyor ama biraz daha kapalı kutu, tam olarak gelişmeleri takip edemiyoruz. Onlara yetişmek tabii ki zor. Türkiye yapay zeka konusundaki stratejisini iki sene önce duyurmuştu. Buna göre uluslararası yapay zeka endekslerindeki sıralamalarda Türkiye’nin ilk 20 ülke arasında yer alması hedefleniyor. Yine GSYH’ye yüzde 5 katkı ve 50 bin kişilik istihdam hedefi var. Yani aslında Türkiye bu konuda bir şeyler yapıyor. Bu konuda strateji duyurmayan ülkeler de var. Dünyada bu konularda öncü ülkelerden biriyiz diyebiliriz. Yine de daha fazlasını yapmak ve farkındalığı artırmak gerekiyor.

Yapay zeka teknolojilerinde 2024 trendleri neler olacak?

Üretken yapay zeka 2024’te de gelişmeye devam edecek. Yeni girişimler ve ürünler çıkmaya devam edecek. Mevcut modeller zaten çok hızlı gelişiyor, daha da büyük bir hızla gelişmeye devam edecek. Belki şu an ön göremediğimiz yeni sürümler ve ilave kapasiteler ortaya çıkacak. İnsanların bile yapamadığı şeyleri yapabilmeye başlıyor artık üretken yapay zeka teknolojileri. Dolayısıyla en çok konuşulan trend bu.

Tabii bir yandan bu teknoloji gelişirken buna paralel bir trend de şirketlerin kendi ürünlerini üretken yapay zeka ürünleriyle destekleyerek bunu artık her alanda kullanılabilir hale getirmesi. Yani nedir? ChatGPT bir chatbot. Ama her şirket şimdi bu altyapının üzerine kendi verisini ekleyerek, süreçlerindeki bir sürü görevi yapay zekaya devretmeyi hayal ediyor. Örneğin müşteri deneyimini ve müşterilerle iletişimi, pazarlama stratejilerini kökünden değiştirecek teknolojiler bunlar. Veya şirket içindeki çalışanlar firmalarıyla ilgili merak ettikleri her konuyu ve hangi işin nasıl yapılacağını artık yapay zeka tabanlı botlara sorabilecekler. Yani aslında böyle iyi bir asistan var yanımızda çalışan ve şirketle ilgili her şeyi bilen, insan gibi konuşan, insan dilinden anlayan biri gibi düşünün. Artık yapay zeka ile iletişime geçebilmek için teknoloji bile bilmemize gerek yok, yazılımcı olmamıza da gerek yok. Bu teknoloji sayesinde işlerimizi farklı bir boyuta taşıyor ve dönüştürüyoruz.

“Yetenek açığı Türkiye’de daha büyük sıkıntı”

Yapay zekanın insanların işini alacağı yönünde endişeler de söz konusu. Türkiye’yi bu noktada ne bekliyor?

Tabii üretken yapay zeka ile beraber iş kaybıyla ilgili korkular, endişeler de gündeme gelmeye başladı. Ancak bir yandan da bugüne kadar hiç olmayan yepyeni iş alanları çıkmaya başladı. Bunlardan biri örneğin prompt design veya engineering dediğimiz, üretken yapay zeka ürünlerinden en uygun çıktının alınmasını sağlayan sorguyu yazacak kişiler. Ne kadar doğru sorgu yazarsanız o kadar başarılı bir çıktı elde ediyorsunuz. Bir yandan yapay zeka etik uzmanları ve yöneticileri olması gerektiği öngörülüyor. Her şirketin bir yapay zeka etik politikası olacak ve bunları denetleyen ve belirleyen yöneticiler olması gerekecek. Yapay zeka süreçlerini yöneten kişiler olacak. Bu ürünleri geliştirecek, bu fikirleri geliştirecek kişilerin pozisyonları olacak.

Diğer yandan da bu konuda ciddi bir yetenek açığı var. Bunun teknolojisini sağlayacak, altyapısını, yazılımını sağlayacak kişiler çok çok az. Türkiye’de de dünyada bir sıkıntı, Türkiye’de daha da büyük bir sıkıntı. Çünkü zaten bu konuda belli bir seviyeye gelen kişiler yeteneklerini yurt dışına ihraç etmeye başladılar veya yurt dışına gidiyorlar. O yüzden bir yandan istihdam kaybı endişesi artarken bir yandan da böyle bir yetenek açığı sıkıntımız var. Bunun için de aslında teknik eğitimlerle, farkındalık eğitimleriyle kişileri desteklemek ve bu konuda yetenek kapasitesini artırmak gerekiyor. Üniversitelerde bununla ilgili belki bölümler açılması gerekiyor. İnanılmaz bir kaynak var artık, online kurslar var. Yeni nesli bu alanlara teşvik etmek, yönlendirmek gerekiyor. Bu da başlı başına bir konu, 2024 için de önemli bir konu olacak.